Rusiyanın Ukraynada 45 aydır apardığı müharibəni Moskvanın neft-qaz ixracı maliyyələşdirir. Bir də Qərbin, eləcə də Çinlə Hindistanın bu maliyyəni kəsmək istəməməsi. Bunu indiyədək tənqidçilər deyirdilər.
İndi isə ABŞ və Avropa İttifaqı, Britaniya Rusiyanın ən böyük neft-qaz şirkətlərinə sanksiyalar tətbiq edir.
"Rosneft"in, "LUKoil"un qara siyahıya salınması Rusiyanın hərbi maşınını dayandıra biləcəkmi.
AzadlıqRadiosunun beynəlxalq məsələlər üzrə aparıcı jurnalist Mayk Ekkel bunun dərhal baş verməyəcəyini yazır.
Hər iki şirkət sanksiyalara hazırlaşırdı
"Məncə, bu sanksiyaların qısamüddətli təsiri məhdud olacaq", – Rusiya Mərkəzi Bankının keçmiş müşaviri, hazırda Karneqi Berlin Mərkəzinin təhlilçisi Aleksandra Prokopenko belə deyir.
"Hər iki şirkət, görünür, sanksiyalara hazırlaşırdılar. Bundan başqa, neft ixracının böyük hissəsi yuan və rublla aparılır. Ona görə də büdcəyə dramatik təsirini gözləmirəm", – o əlavə edir.
Berlin Beynəlxalq Strateji Araşdırmalar İnstitutunun tədqiqatçısı Mariya Şaqina sanksiyaları Tramp administrasiyasının ilk əhəmiyyətli addımları sayır. Onun sözlərinə görə, bu, Rusiyanın müharibəni zəiflətmək və ya dayandırmaq səylərini ləngitməsindən doğan narazılığı göstərir.
Şaqina onu da qeyd edib ki, "Tramp administrasiyasının bu tədbirləri nə dərəcədə ciddi gerçəkləşdirəcəyi, hələlik, bəlli deyil".
Məsələn, ABŞ sanksiyaların qüvvəyə minməsi bir ay sonraya – noyabrın 21-dək təxirə salıb: "Daha vacibi, ABŞ Maliyyə Nazirliyinin ekstraterritorial yanaşma tətbiq edib-etməyəcəyi, Çinlə Hindistandakı qurumları, o cümlədən maliyyə institutlarını ikinci dərəcəli sanksiyalarla hədəfə alıb-almayacağı bəlli deyil".
Vaşinqtondakı "Defense Priorities" analitik mərkəzinin baş tədqiqatçısı Cennifer Kavana isə bu sanksiyaların Ukrayna müharibəsinə ciddi təsir göstərəcəyinə şübhə ilə yanaşır: "Putin üçün bu müharibə həyati əhəmiyyət daşıyır. O, məqsədlərinə çatmaq naminə böyük bədəllər verməyə hazır olduğunu göstərib – istər, canlı qüvvə itkisi olsun, istər iqtisadi və hərbi xərclər olsun. Son sanksiyalar isə onun bu mövqeyini dəyişməyəcək".
Sanksiyalar niyə gözlənilən effekti vermədi
2022-ci ilin fevralında başlanan işğaldan bəri Qərb Moskvanı sanksiyalarla sıxmağa çalışır; hazırda Rusiya dünyada ən çox sanksiyaya məruz qalan ölkədir.
Bununla belə, iqtisadiyyat gözləntiləri alt-üst edib: Moskva nə pul çatışmazlığı, nə rublun iflası, nə də hiperinflyasiya səbəbiylə çöküb.
İqtisadi artım yavaşıyıb, ancaq bu, əsasən, dövlətin müdaxiləsi nəticəsində baş verib. Mərkəzi Bank inflyasiyanın qarşısını almaq üçün faiz dərəcələrini qaldırıb. Hökumət gəlirləri qorumaq məqsədilə vergiləri artırıb.
Bu arada, Moskva itkilərin böyüklüyünə baxmayaraq, hərb maşınını dayandırmaq niyyətində deyil.
Qərbin sanksiyalarından boşluqlar onları gözləntilərə rəğmən səmərəsiz edib. Bu isə Moskvanın Çin, Hindistan, Türkiyə və digər ölkələrə neft və qaz ticarətini davam etdirmək imkanı verib.
Beynəlxalq Enerji Agentliyinin məlumatına görə, Rusiya sentyabrda xam neft və yanacaq ixracından 13.35 milyard dollar gəlir əldə edib. Bu, iyul ilə müqayisədə xeyli azalma deməkdir və, əsasən, ixrac məhdudiyyətləri ilə bağlı olub: Ukraynanın dron hücumları Rusiya neft emalı zavodlarını və boru kəmərlərini hədəfə alıb, ölkənin emal gücünün təxminən 30 faizi sıradan çıxıb.
Ah Avropa, Avropa...
Sanksiyaların təsirini azaldan digər amil isə Avropadır. Slovakiya və Macarıstan bəzi ölkələr hələ də Rusiyadan neft alır. Niderland, Fransa və Belçika Rusiya mənşəli mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) idxalını davam etdirir. Aİ ölkələri həmçinin "Türk Axını" boru kəməri vasitəsilə də ciddi həcmdə Rusiya qazı alır.
Tramp bu məsələdə Avropanı sərt tənqid edib.
Avropa ölkələrinin çoxu 2022-ci ildə Rusiyadan xam neft idxalını tədricən dayandırıb. Avropa İttifaqı 2027-ci ilin sonunacan Rusiya LNG idxalını da dayandıracağını bildirir. Blok Rusiya neft idxalına bağlı 20-dən çox Çin və digər xarici şirkətə sanksiya tətbiq edib.
Sanksiyaların təsirini bir amil də zəiflədib: "Rosneft" və "LUKoil" alternativ sistemlər və təchizat zəncirləri qurmaq üçün vaxt qazanıblar.
"Energy Vista" konsaltinq şirkətinin qurucusu Lesli Palti-Qusman deyir ki, sanksiyaların effektivliyi onların tətbiqi və ABŞ-nin müttəfiqlik gücündən asılı olacaq: "Rusiya şirkətləri sanksiyalardan yayınmağı öyrənib, lakin Qərb texnologiyaları da gəmilərarası transferlər, saxtalaşdırmalar, potensial alıcıları yaxından izləyir".
Vaşinqtondakı Yeni Amerika Təhlükəsizliyi Mərkəzində sanksiyalar üzrə tədqiqatçı Reyçel Zimbanın fikrincə, "Rosneft" və "LUKoil"un, onların alıcılarının sanksiyalara qarşı tədbirləri yeni sanksiyaları mütləq zəiflədəcək: "Sanksiyaların müəyyən təsiri olacaq, Avropanın öz təşəbbüsü ilə ediləndən daha çox olacaq. Amma gerçək təsir ABŞ-nin xarici maliyyə institutlarına, limanlara ikinci dərəcəli sanksiyalar tətbiq etməkdə nə qədər ciddi davranacağından asılı olacaq".
Çin (və Hindistan) kartı
Rusiya neft ixracının ən böyük iki alıcısı olan Hindistan və Çinin reaksiyası, hələlik, aydın deyil. Çin Moskvanın əsas müttəfiqlərindən, ticarət tərəfdaşlarından biridir və Rusiyanın enerji resurslarının böyük hissəsini Sibir boru kəmərləri vasitəsilə alır.
Hindistan indiyədək ABŞ təzyiqinə baxmayaraq, Rusiya enerji resurslarının istifadəsini məhdudlaşdırmayıb. Tramp isə bu məsələdə Yeni Dehlinin üstünə sərt gediş edib. Avqustda Hindistana cərimə tarifləri tətbiq edib.
Hindistanın "Reliance" şirkətinin "Rosneft" ilə gündəlik təxminən 500 min barel neft idxalı üzrə müqaviləsi var. ABŞ-nin açıqlamasından sonra idxalı dayandırmaq qərarı verib.
Şaqina deyir ki, Yeni Dehli təhdidlərə daha çox həssasdır və əməliyyatları tədricən dayandırması gözlənilir: "Lakin Çinin kiçik neft emal zavodlarını qorxutmaq daha çətindir, çünki onlar qlobal enerji bazarına az inteqrasiya olunublar".
"Çindən başqa, hələ də "Rosneft" neftini idxal etmək riskini gözə alan alıcı qalıbmı?", – bunu isə Palti-Qusman sual edir.
