İraq seçkiləri niyə İran üçün son cəhddir

İranın bölgədəki təsirinin azaldığı bir vaxtda İraqda noyabrın 11-də parlament seçkiləri keçiriləcək. Bu seçkinin nəticəsi Tehranın nüfuz dairəsindəki gücünü saxlayıb-saxlamadığını göstərəcək. Yaxud İran proksilərini məsafədən, daha bahalı idarəetməyə də keçə bilər.

AzadlıqRadiosunun jurnalist Kian Şərifi yazır ki, İraq Tehranın regional təsirini, iqtisadi çıxışını və müdafiə arxitekturasını qorumaqdan ötrü əvəzolunmaz meydana çevrilib. Bu, Suriyadakı məğlubiyyət, Livanda ABŞ-nin terrorçu saydığı "Hizbullah"a təzyiqlərin artması fonunda baş verir.

"Növbəti parlament seçkiləri İran üçün, doğrudan da, həlledici ola bilər. Tehranın üstünlük verdiyi namizədlər zəif nəticə göstərsələr, bu, İranın daha bir uğursuzluğu olacaq. Bu zaman Tehranın gücünün ciddi azaldığı təsəvvürü yaranar", – Nyu-Yorkda yerləşən Sufan Mərkəzinin icraçı direktoru Kolin Klark deyir.

O əlavə edib ki, İran istədiyi nəticəni əldə edə bilməsə, bu, regionda onun adına ciddi zərbə vuracaq, "çünki bu zaman liderləri zəif görünür".

İran üçün qeyri-bərabər mübarizə

İran illərdir qonşu İraqda müxtəlif şiə partiyalarını, silahlı qruplaşmaları dəstəkləməklə nüfuzunu gücləndirib. Bu qrupların bəzilərini elə İran İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusu (SEPAH) yaradıb.

2020-ci ildə ABŞ Qüds Qüvvələrinin komandanı Qasım Süleymanini qətlə yetirəndən sonra bu təsir zəifləməyə başlayıb. Tehran bu qruplar üzərində əvvəlki nəzarətini itirib, onların arasında parçalanma və daxili çəkişmələr artıb.

Baş nazir Məhəmməd Şiya əs-Sudaninin də olduğu Koordinasiya Şurası daxilindəki şiə fraksiyaları arasında Xalq Səfərbərlik Qüvvələrinin (PMF) ləğvi ilə bağlı fikir ayrılığı var. Əsasən İranyönlü döyüşçülərdən ibarət bu çətir təşkilat 2016-cı ildə İraq ordusuna birləşdirilib.

Şiə Xalq Səfərbərlik Qüvvələri Əl-Qaim şəhərinə doğru irəliləyir. 2017

Bir vaxtlar Tehranın himayəsi altında razılaşdırılan şiə siyahıları indi seçkidə bir-biri ilə rəqabət aparır. Bu, təkcə əvvəlki həmrəyliyin zəifləməsi deyil, həm də İrana sədaqətdən çox şəxsi maraqlara əsaslanan yeni siyasi yanaşmadır.

Bu rəqabətləri cilovlamaq üçün İran oktyabrın əvvəlində Süleymaninin varisi, Qüds Qüvvələrinin komandanı İsmayıl Qaanini Bağdada göndərib. Lakin onun niyyətinə nail olub-olmadığı, hələlik, bəlli deyil.

"İran artıq əvvəlki gücünü itirib və çox zəif durumdadır. İsrailin İran və onun müttəfiqləri üzərinə sərt gedişi, çox güman ki, Tehran tərəfdarları və sponsorları arasında liderlərin əvvəlkitək etibarlı olmadığına dair şübhələr yaradıb", – Klark deyir.

Bundan da betər ola bilərdi

K.Şərifi yazır ki, regiondakı digər məğlubiyyətlər də İranın nüfuzuna təsir göstərib. Son iki ildə İsrail İranın regional şəbəkəsinə və imkanlarına ciddi zərbə vurub – Qəzzada ABŞ-nin terrorçu saydığı HƏMAS-ın hərbi rəhbərliyini və infrastrukturunu məhv edib, "Hizbullah"ın gücünü sarsıdıb, Suriyada və hətta İranın özündə SEPAH obyektlərinə zərbələr endirib. İyunda birbaşa müharibə bu zəiflikləri daha da üzə çıxarıb.

"Hizbullah"ın və SEPAH-ın Suriyadakı mövqeyinin zəifləməsi İranın əsas müttəfiqi olan prezident Bəşər Əsədin devrilməsinə gətirib. Əsəd hakimiyyəti Tehrana Suriya üzərindən İraq və Livandakı tərəfdaşlarını birləşdirən quru dəhliz yaratmağa imkan verirdi.

İndi isə İraq İran üçün bölgədə ən yaxın və əvəzsiz dayaq nöqtəsinə çevrilib. Yaxın Şərqdə digər alternativlər tükəndikcə, Tehran regionda təsirini qorumaq üçün daha çox İraqa güvənmək məcburiyyətində qalır.

Klarkın fikrincə, seçkilərin nəticəsi Tehranı məyus etsə belə, İran geri çəkilmək əvəzinə mübarizəni davam etdirəcək: "İran indi bu əlaltı qrupları yenidən qurmaq, onlarla münasibətləri gücləndirmək üçün vaxt, enerji və resurs ayırmaq məcburiyyətindədir, halbuki bu resurslar artıq məhduddur".

İraqdakı səsvermə sadəcə daha bir seçki deyil. Bu, İranın gücünün davamlı kəsildiyi regionda hələ də hadisələrin gedişatına təsir göstərə bilib-bilməyəcəyinin sınağıdır.